Hoe Nederland bedolven werd onder de beademingsmachines – NRC

Hoe Nederland bedolven werd onder de beademingsmachines
Zomerserie De Vondst Veel van de haastig aangekochte en nieuw ontworpen beademingsmachines die tijdens de coronapiek zijn aangekocht, werden nooit gebruikt. Er was paniek – dus ze moesten en zouden er komen. „Daar zaten geen grenzen aan.”
Marc Hijink
24 juli 2020 om 15:23
Leestijd 8 minuten

Illustratie Midas van Son
Wat is het nieuws?

Het tekort aan beademingsmachines dat door het coronavirus in Nederland dreigde te ontstaan, is omgeslagen in een overschot.
Beademingsapparaten die het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) dit voorjaar aankocht of liet ontwikkelen, zijn nog nauwelijks gebruikt bij de behandeling van Covid-19-patiënten.
Inmiddels is ook de behandelmethode aangepast, waardoor verhoudingsgewijs minder beademingsmachines nodig zullen zijn.
Een stofzuigermotor, of de motor van een ruitenwisser van een vrachtwagen. Anders misschien het ventilatortje van de airconditioning van een autostoel. En een blaasbalg – kun je daar geen beademingsapparaat mee bouwen?

Half maart, twee weken nadat de eerste coronabesmetting in Nederland is vastgesteld en het aantal besmettingen groeit, regent het plannen om het dreigend tekort aan beademingsmachines op te lossen. Deze apparaten kunnen levens redden, omdat ze Covid-19-patiënten van zuurstof voorzien als hun zieke longen tekortschieten.

Ook ziekenhuizen improviseren. Ze verplaatsen beademingsapparaten van de operatiekamers naar de intensive care (IC), gebruiken apparatuur uit trainingslokalen en ambulances, lenen machines van defensie. Maar om het aantal IC-bedden uit te breiden van 1.150 naar 2.400, zijn nog veel meer beademingsapparaten nodig.

De Nederlandse overheid probeert, net als andere landen die getroffen zijn door de pandemie, uit alle macht de capaciteit te vergroten. De voorraden blijken uitgeput. „We stonden met de rug tegen de muur”, herinnert Diederik Gommers zich. De Rotterdamse anesthesioloog-intensivist adviseerde, samen met collega’s van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care, het ministerie van Volksgezondheid op het hoogtepunt van de coronacrisis en was lid van het Outbreak Management Team.

Gommers: „Er was absoluut paniek. Vandaar dat er koste wat kost beademingsmachines moesten komen. Daar zaten geen grenzen aan.”

Voor de ontwikkeling van nieuwe apparaten wordt een versneld goedkeuringstraject in het leven geroepen. Zo verwerft Demcon uit Best, een bedrijf dat al het belangrijkste onderdeel van een beademingsapparaat levert aan andere fabrikanten, in april in Nederland toestemming voor het gebruik van een machine die ze zelf hebben afgebouwd. Normaal gesproken duurt die procedure veel langer.

Het ministerie van Volksgezondheid (VWS) geeft 100 miljoen euro uit aan 4.000 beademingsapparaten, inclusief onderdelen en transport. Deze machines zijn tot nu toe niet of nauwelijks ingezet. Zo staan 500 Demcon-machines te wachten in een magazijn.

Ook koopt VWS 70 apparaten van het Eindhovense Ventinova – ruim 30.000 euro per stuk. Deze machines zijn gecertificeerd maar niet eerder ingezet op Nederlandse IC’s – wel elders in Europa. En het ministerie schaft 80 exemplaren aan van een experimenteel apparaat dat de TU Delft in sneltreinvaart ontwikkelde.

Lees ook ook dit verhaal over de strijd om schaarse middelen: In alle landen zie je het: eigen patiënt eerst
Ongeschikt
Over de inzetbaarheid van duizend Philips-apparaten die VWS kocht, twijfelen artsen op de IC hardop. De eerste zending komt eind maart in Nederland aan. Een paar dagen later uiten intensivisten zich zeer kritisch in een artikel op onderzoekssite Follow The Money. Waarom koopt VWS Philips-spullen die niet op Nederlandse IC’s gebruikt worden? En waarom klopte het ministerie niet eerst aan bij de gerenommeerde leveranciers, zoals Hamilton, Dräger of Maquet? Die hadden VWS al vroeg gewaarschuwd te bestellen, omdat Nederland anders onderaan de orderlijst dreigde te komen.

DE VONDST

Na de uitbraak van het coronavirus kwamen tal van bedrijven en organisaties in allerijl met creatieve technologische oplossingen. De ene uitvinding bleek kansrijker dan de ander. Welke vindingen zullen in gebruik blijven?
Een woordvoerder bevestigt dat het ministerie van VWS in de tweede helft van februari een „eerste signaal van experts” kreeg dat de vraag naar beademingsapparatuur wereldwijd toenam. Maar volgens het departement drong het besef van schaarste pas half maart door, toen ziekenhuizen probeerden beademingsmachines te kopen om de IC-capaciteit te vergroten. „We zijn toen direct overgegaan tot inkoop.”

VWS „belde de hele wereld rond” en liet zich adviseren door een expertteam van klinisch fysici, intensivisten en medisch technologen van de NVIC, de Federatie Medisch Specialisten en ErasmusMC.

Geen gefröbel
„De spullen zijn aangeschaft door mensen die niet gehinderd waren door kennis van beademingsapparatuur”, zegt een intensivist die anoniem wil blijven. Hij vertelt over gehannes met de zuurstofaansluiting van de Philips-machines, onduidelijke Amerikaanse maateenheden en gebrek aan de benodigde plastic slangen. „Mijn collega’s en ik willen dezelfde spullen hebben als die we nu gebruiken, waarmee we kunnen doen wat we moeten doen voor die patiënten. Geen rotzooi, gefröbel of houtje-touwtjeoplossingen. Dat is levensgevaarlijk, we zijn geen technici.”

Meerdere beademingsspecialisten en intensivisten, uit diverse ziekenhuizen, die NRC sprak, hebben nog twijfel of de aangekochte spullen wel geschikt zijn voor de behandeling van Covid-19.

Voor zieke, kwetsbare longen is veel complexere apparatuur nodig, zegt Wim Togni. De 64-jarige IC-verpleegkundige is gespecialiseerd in beademingssystemen en leidt rond over de afdeling van het OLVG in Amsterdam waar een paar maanden geleden tientallen doodzieke Covid-19-patiënten lagen.

100
miljoen euro geeft het ministerie uit aan beademingsmachines

4.000

beademingsmachines schafte het ministerie aan
„De tube gaat door je keel langs de stembanden. Dan blazen we een ballonnetje op ter afsluiting, zodat er geen lucht gaat lekken.” Hij demonstreert de werking op een kunstlong: „We beginnen bijvoorbeeld met 40 procent zuurstofpercentage, 20 slagen per minuut, per slag 400 milliliter. Daarna passen we het aan per patiënt.”

Philips leende drie beademingsapparaten uit aan het OLVG, zegt Togni: „Die hebben we op de normale intensive care neergezet, maar nooit gebruikt en uiteindelijk teruggestuurd. „Als je moet bijkomen van een hartoperatie, kan dat prima met zo’n apparaat van Philips”, zegt Togni. „Maar een patiënt met zieke longen heeft een meer geavanceerde behandeling nodig.”

Onzekere factor
Diederik Gommers is het daar niet mee eens. „We hebben de eerste lading Philips-apparaten in het Erasmus getest. Toen bleek dat je ze echt kunt inzetten op de intensive care. De apparaten bieden voldoende druk, die belangrijk is voor behandeling van Covid.”

Waar Gommers wel over twijfelde, was dat de Philips-machines maar één slang hebben in plaats van een gescheiden systeem voor in- en uitademing. „Dan blaas je lucht met het virus de ruimte in. Maar dat kon met een filter worden verholpen.

„In die tijd hadden we het over overleven”, zegt Gommers. „En dat kon je met dit apparaat absoluut. Bij het Erasmus MC hadden we op het toppunt meer dan 90 beademingsplekken. Hadden we moeten opschalen naar 150 of 170 bedden, dan hadden we de Philips-spullen zeker ingezet.”

Hij begrijpt dat IC-artsen geschrokken reageerden. „In een fase waarin je zenuwachtig of angstig bent, wil je zoveel mogelijk zekere factoren creëren, dus liefst ook de apparatuur gebruiken die je gewend bent. Maar voor die spullen stonden we achteraan in de rij.”

Dat VWS Philips-beademingsmachines bestelde, was een pragmatische keuze: de spullen lagen op voorraad in de VS, terwijl andere fabrikanten tijd nodig hadden om de productie te verhogen. VWS bestelde bijvoorbeeld ook 300 machines bij Hamilton, die 40.000 euro per stuk kosten.

Gommers: „Er is nooit gezegd: we bestellen het DAF’je in plaats van de Mercedes. We moesten zo snel mogelijk apparatuur krijgen. We waren bang dat we mensen met de hand zouden moeten beademen, zoals in de poliotijd in de jaren vijftig.”

Lees ook: De beademingsmachine is opeens een massaproduct geworden
De tweede golf
VWS verwacht dat het overgrote deel van de bestelde beademingsmachines op 1 oktober – wellicht vóór een tweede coronapiek – binnen is. Nederland heeft nu een flinke noodvoorraad. Ook in andere landen, zoals India, de VS en het VK, lijken tekorten aan beademingsapparaten omgeslagen in een overschot en worden haastig geproduceerde machines geëxporteerd.

Bij een volgende coronagolf zal de beademingsmachine een minder centrale rol spelen, verwacht Diederik Gommers. Door voortschrijdend medisch inzicht is de behandelingsmethode aangepast. „We dachten in het begin, op basis van informatie uit China, dat we te maken hadden met een ernstige longontsteking, veroorzaakt door het virus. Maar eind maart, begin april zagen we dat zuurstoftekort in het bloed ook door een tromboseachtige verschijnsel kon ontstaan.”

De aanvankelijke aanpak – vroeg intuberen en veel druk geven – bleek niet voor alle patiënten geschikt. . Gommers: „Voor sommige patiënten is beademing de heilige graal, maar er is ook een aantal patiënten, blijkt achteraf, van wie je je kan afvragen of ze überhaupt aan de beademing hadden gemoeten. We zouden nu proberen die beademing uit te stellen, kijken hoe het nu gaat en pas op het laatste moment intuberen.”

Gommers schat dat de helft van de patiënten de trombosevariant heeft. „Het zou goed kunnen dat je hen juist moet ontstollen en helemaal niet aan de beademing moet leggen. In dat geval hebben we veel minder beademingsplekken nodig.” Of daadwerkelijk 50 procent van de patiënten geen beademing meer nodig zal hebben, durft hij niet te zeggen.

Daarnaast is er is een nieuwe behandeling waardoor minder beademingsmachines nodig zijn. Uit Brits onderzoek blijkt dat patiënten die in een vroege fase dexamethason toegediend krijgen, een steroïde, minder extra zuurstof en beademing nodig hebben en minder snel op de IC terechtkomen.

Gommers: „Dat gaan we ook proberen. We weten niet hoe groot de tweede golf zal zijn, maar we zullen het in ieder geval anders aanpakken.”
— Lees op www.nrc.nl/nieuws/2020/07/24/hoe-nederland-bedolven-wordt-onder-de-beademingsmachines-a4006891