Veelgehoorde anderhalvemeterexcuses en of die ergens op slaan

Beeld Idris van Heffen
‘We hebben toch al uit hetzelfde schaaltje chips gegeten’: mensen bedenken allerlei creatieve excuses om geen anderhalve meter afstand te houden. Hoe valide zijn de argumenten en waarom gebruiken we ze? Een verzameling. 

Rianne Oosterom20 juni 2020, 11:38
Het gelijkheidsargument
‘Als je kapper dichtbij je mag komen, dan mag ik dat ook.’
Dit is de coronavariant van: ‘Mama, hij heeft een snoepje gestolen, dus ik mag er ook een’. De gemene deler in deze categorie is de roep om gelijke en vooral consequente behandeling. Gehoord in varianten als:  ‘Als de masseur mij mag aanraken, mag ik mijn moeder ook knuffelen’, of: ‘Als ik in het vliegtuig naast je mag zitten, waarom nu niet?’

Kees van den Bos, hoogleraar sociale psychologie aan de Universiteit Utrecht, noemt de argumenten ‘zelfrechtvaardigingen’ en begrijpelijk in de unlock-periode waar Nederland nu inzit. “Deze excuses komen voort uit enkele inconsequenties die er zijn in het gehanteerde beleid, waarin een aantal zaken zijn versoepeld en een aantal niet of nog niet.”

ADVERTENTIE

Ads by Teads
Dat zorgt volgens hem voor een sociaal dilemma: wat in enkele sectoren wordt toegestaan, is schadelijk voor het grotere geheel als we dat overal doorvoeren, zegt hij. “Dat is een minder gemakkelijke boodschap dan ‘overal afstand houden’, en mensen kunnen in de verleiding komen om zaken in hun voordeel af te ronden.”

Met de excuses legitimeer je dus je gedrag, door te wijzen naar de privileges van anderen. Heel logisch, maar ook slim? Van den Bos vindt van niet. “Als we massaal aan te veel van dit soort zelfrechtvaardigingen gaan doen, lijkt mij de kans op toename van ziekenhuisopnames van coronapatiënten aanzienlijk.”

Het geen-klachten-argument
‘Niemand is hier verkouden, dus kom gerust dichtbij’
“Dit is een van de betere argumenten”, zegt arts-microbioloog Andreas Voss, hoogleraar infectiepreventie aan het Radboudumc in Nijmegen. “De consensus onder wetenschappers is dat de hoofdoverdracht plaatsvindt door mensen mét symptomen.” 

Vorige week zei een van de oppervirologen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), Maria van Kerkhove, dat de kans dat iemand die corona heeft maar geen symptomen anderen besmet ‘zeer zeldzaam’ is. Voss onderschrijft dat: “Er is ook een theoretische kans op asymptomatische overdracht, maar die is veel minder”.

Van Kerkhove kreeg na haar uitspraak de nodige kritiek van wetenschappers die de kans op asymptomatische besmetting hoger inschatten dan zij. Uit andere studies, gebaseerd op wiskundige modellen, rollen namelijk schattingen dat zo’n 6 tot 40 procent van de coronabesmettingen komt door mensen die het virus wel onder de leden hebben, maar nog geen of heel milde symptomen hebben.

In een reactie in de Britse krant The Guardian krabbelde Van Kerkhove een beetje terug, want we weten nog niet precies hoe groot de kans op asymptomatische wereldwijd precies is, zei ze. Maar Voss is stellig: “Die wiskundige modellen zitten er echt naast.” Uit een Nederlandse studie onder mensen met corona rolde eerder een percentage van 1,1 procent, zegt hij. 

Beeld Idris van Heffen
Het goede-ventilatie-excuus
‘Buiten is veel minder risico, dus kom er maar bij op mijn kleedje.’
Aan het strand, met een zeewindje op de neus kan je best wat dichter bij elkaar kruipen, toch? Het virus verwaait, en houdt niet van uv-straling, weten mensen die dit excuus gebruiken. Maar is er ook consensus over? Voss: “Wetenschappers zijn het erover eens dat buiten minder risico is, maar dat betekent natuurlijk niet dat er géén risico is”.

Als je elkaar op straat passeert, is het risico op overdracht ‘waarschijnlijk nul’, zegt hij. “In de buitenlucht, zonder parasol of windscherm, heb je de best mogelijke ventilatie, waardoor overdracht van het virus moeilijker gaat.” Maar als je naast elkaar op een kleedje gaat zitten, wordt het risico groter. “Als de persoon naast je tegen jou aan hoest, maakt het niet uit of je binnen of buiten zit.”

Ook opgevangen in deze ventilatiecategorie: “Als we de ramen van de auto openzetten, kunnen we er prima met zo’n vieren in.” Ja, hoe meer ventilatie, hoe beter, weet Voss, “maar: je zit hier schouder aan schouder in de auto, dat is niet slim. En ik geloof niet dat mensen op de snelweg de hele tijd alle ramen open houden.”

Het verminderd-besmettingsgevaar-argument
‘Hier in Friesland is amper corona, dus hoeven we ook geen anderhalve meter afstand te houden’
Of neem de uitspraak van iemand die zich liet testen op corona in Twente: “Niemand heeft hier corona zei de GGD, dus we kunnen weer!” Is het daadwerkelijk zo dat je in regio’s waar nog weinig besmettingsgevallen waren en zijn, minder risico loopt? Theoretisch klopt dat wel, zegt Voss. “Maar de vraag is natuurlijk: blijven alle Friezen in Friesland, of komen er ook Brabanders bij?”

Het argument zou valide zijn, volgens hem, als je een hek om Friesland of Twente zet, of als je een Waddeneiland neemt zonder besmettingen en daar niemand meer toelaat. “In Nederland mag gelukkig iedereen zonder beperkingen reizen. En mogelijk vinden mensen het nét leuk om in gebieden op vakantie te gaan, waar weinig besmettingen zijn. Dat zal er wellicht toe leiden dat het virus juist op die plekken komt.”

Een ander, algemener excuus in deze categorie, is dat de besmettingskans overal een stuk kleiner is dan in maart. “Absoluut!”, roept Voss uit. “Ik zou vreselijk teleurgesteld zijn als dat niet zo was geweest. Dat het gevaar kleiner is, komt doordat wij ons redelijk goed gehouden hebben aan de regels die er zijn. Maar als je dit als excuus gebruikt, werkt dat uiteraard contraproductief.”

Het eet-argument
‘We hebben al uit hetzelfde schaaltje chips gegeten’
Het barbecueseizoen is alweer een tijdje geopend, met al dat lekkere weer en de feestdagen die achter ons. Bij dat soort gelegenheden met vrienden, klinkt het: “We hebben toch al uit hetzelfde schaaltje chips of olijven gegeten, of aan hetzelfde stokbrood gezeten” – om vervolgens geen afstand te houden. 

Dit argument slaat volgens Voss de plank volledig mis. “Overdracht via voedsel is een van de meest onwaarschijnlijke dingen.” Het virus, legt hij uit, wordt het vaakst overgedragen door hoest- of niesdruppels, die ergens aanzitten en aansluitend direct op je slijmvliezen terechtkomen doordat je met je handen aan je oog, neus of mond komt. 

Het doorgeven van het schaaltje met de chips zou in die redenatie meer risico opleveren dan de chips zelf, want dat oppervlak van de bak is groter dan een enkel chipje. Lurken aan de bierfles of het glas van een ander, levert volgens Voss wél een kans op besmetting op – dus daarvoor moet je oppassen. 

Het goed-gedrag-argument
‘We hebben al zo lang ons best gedaan!’
Sta je daar, tegenover je moeder die je al maanden niet geknuffeld hebt, tegenover je kind dat op kamers woont, tegenover je beste vriendin die door een moeilijke periode in haar leven gaat. Dan kom je weleens in de verleiding om te zeggen: ‘We doen het al zo lang goed, nu mag het wel weer even!’

Beeld Idris van Heffen
Met dit argument beroepen mensen zich op goed gedrag dat ze eerder hebben vertoond. Er is allerlei onderzoek gedaan, weet sociaal psycholoog Florien Cramwinckel, naar hoe mensen omgaan met ‘morele overtredingen’, en daaruit blijkt wel dat mensen het heel belangrijk vinden om een ‘goed mens’ te zijn.

Maar, zegt Cramwinckel, die hierop promoveerde aan de Universiteit Utrecht, mensen weten nooit precies wat dat inhoudt, dus geven ze er zelf invulling aan door te zoeken naar een soort optimale balans waarin ze af en toe van de regels afwijken, maar zichzelf nog steeds in de spiegel kunnen aankijken. Cramwinckel: “Goede daden geven dus, in de ogen van mensen zelf, een vrijbrief een verderop iets meer de kantjes eraf te lopen”.

Een heel menselijke neiging dus, maar ook een valide argument? Voor mensen zelf wel, zegt Cramwinckel, maar vanuit het oogpunt van de maatschappij is het resultaat belangrijker dan inzet. Arts-microbioloog Voss: “Als je je allebei de afgelopen tijd voor honderd procent aan de regels hebt gehouden, is dit wel het beste excuus om toch dichtbij elkaar te komen, want je loopt het minste risico. Hoewel je met die ene knuffel al je goede gedrag overboord gooit, natuurlijk…”
— Lees op www.trouw.nl/binnenland/veelgehoorde-anderhalvemeterexcuses-en-of-die-ergens-op-slaan~b98a9bab/

Advertisement